De plantaardige mens

_{beeld & tekst: Merel Kamp}

De stadsbewoner brengt zorgvuldig uitgezocht groen in zijn gestylde onderkomen. Hij vult zijn woning enthousiast met sierasperges en kamerlindes. In hippe interieurwinkeltjes vindt hij steeds vaker een kleine tuin- en balkonafdeling met retro -lees prijzige- gieters van koper en scharen van gietijzer. Daarbij wordt hij door Jetta Kleinsma en Albert Heijn om uiteenlopende redenen aangemoedigd een moestuin te doen ontkiemen op de vensterbank. Groen komt soms uit onverwachte hoek.

Een kamerplant koopt de stadsbewoner al lang niet meer bij een tuincentrum. Wie wil er nu werkelijk met een boodschappenkarretje door zo'n plantenmegastal slenteren? Liever ontvangt hij een ouderwets stekkie, dat hij vervoert in de bidonhouder van zijn racefiets of haalt hij plant uit Het Plantenasiel, een zeer populair initiatief van Rachelle Klaassen. "Wie wil deze eigenzinnige plant ophalen in Haarlem?" staat er onder een amateuristische foto van een plant die zijn takken met grote, donkergroene bladeren ogenschijnlijk ongecoördineerd de lucht in steekt. Er zijn vijftien laaiend enthousiaste reacties variërend van "Graag! Ik ben verliefd!" tot "Sexy!" en "JA HEEL ERG GRAAG", in caps lock. De adoptieplanten staan er veelal wat ongemakkelijk bij. Dat levert vertederende beelden op van bruin gerande reuzen die duidelijk niet meer in hun ouderlijk huis passen. Hun takken steken dwars over bankstellen en tasten wanhopig het plafond af op zoek naar licht en ruimte.

Plenty of Ottolenghi

Niet alleen verzorgen en adopteren we planten met liefde, we eten ze ook met liefde. Ottolenghi wist met zijn Plenty-kookboeken de groente weer sexy en interessant te maken. Groente werd van figurant tot hoofdrolspeler in menig keuken. Jonge mannen, zo berichtte het NRC niet lang geleden, durven er inmiddels voor uit te komen dat ze sla eten. Het heet een wonder dat Arie Boomsma nog geen programma maakte over hun coming-out.

Er lijkt een herwaardering van het plantaardige gaande en dat is goed nieuws voor de planten. Want planten stellen graag andere wezens in dienst van hun voortbestaan. Ja, dat leest u goed. U wordt gebruikt! Op slinkse wijze manipuleren planten zich een weg naar ons hart. En liefde gaat, zoals u en blijkbaar ook de plant weet, door de maag. Zo lukte het de granen en de soja- rijst- en maisplant om de mensheid letterlijk te verslaven en zich in ras tempo over de aardbodem te verspreiden zonder zelf ook maar een stap te zetten. Evolutionair gezien een sluwe zet, want was het de maisplant anders ooit gelukt om wereldwijd zo'n 130 miljoen hectare te bevolken? Of andersom, in de woorden van filosoof Th. Oudemans in zijn boek Plantaardig; vegetatieve filosofie: 'Planten zijn [...] onbeweeglijk. Het lukte ze om de mensen die zij domesticeerden tot eenzelfde onbeweeglijkheid te brengen.' Toen we eenmaal gewassen gingen verbouwen, zagen we ons genoodzaakt er naast te gaan wonen en ons nomadische bestaan op te geven. Wie heeft het hier nu voor het zeggen?

Onnozel in cellofaan

Ze zien er zo onnozel uit keurig in het gelid op een veld, of gekleed in het cellofaan van de bloemist. Net als de peuter in skinny jeans zijn ze niet bij machte zich te verzetten tegen de keuzes die wij voor ze maken. Maar ze kunnen die keuzes wel beïnvloeden. Planten blijken intelligentere wezens dan we vermoedden. Ze nemen hun omgeving waar en reageren op stimuli uit die omgeving. Ze zoeken gunstige omstandigheden op en vermijden ongunstige. Ze verleiden insecten én mensen en zetten deze in hun overlevingsstrijd in. De zogenaamde prostitute orchid lijkt zo op de achterkant van een vrouwtjes bij, dat mannetjes bijen zich er geestdriftig op uitleven en zo zijn pollen verspreiden. Een acaciasoort voedt een mierenkolonie die in ruil daarvoor opdringerige klimplanten van de acacia los knaagt en schadelijke insecten van de plant verdrijft. Wetenschappers vermoeden zelfs dat planten onderling in een soort netwerk -dat wel vergeleken wordt met het internet- (chemisch) met elkaar communiceren. Veel van hen zijn huiverig om in menselijke termen als "intelligentie", "weten" en "waarnemen" te spreken over het gedrag van planten. Directeur van het International Laboratory of Plant Neurobiology Stefano Mancuso schuwt echter niet planten "cognitieve wezens" te noemen. Dit terwijl een plant over brein noch zenuwstelsel beschikt. Maar, ja, brein schmein! Of in de woorden van de journalist Michael Pollan: "Wie zegt mij eigenlijk dat bewustzijn zo belangrijk is?" U raadt het antwoord al: "Mijn bewustzijn." Misschien hoef je helemaal geen stel hersens te hebben, om intelligent te heten. Het leven en ook de bewegingen van planten vinden plaats op een geheel andere tijdschaal dan de onze -getuige bijvoorbeeld de Sequoiabomen van zo'n 2300 jaar oud. Wat een plant doet is mede daarom voor ons moeilijk waarneembaar. Wat nu als de intelligentie van planten op een andere intelligentieschaal plaatsvindt? Zo anders dat wij die (nog) niet begrijpen?

Symbiose

Of we zu nu al volledig doorgrond hebben of niet, voortschrijdend inzicht in de wereld van planten en groeiende waardering voor hun aanwezigheid, vormt een mooie gelegenheid om enkele centrale begrippen in ons leven zoals tijd, intelligentie en wederkerigheid anders te bezien, stelt Oudemans. Planten laten zich gewillig door ons liefhebben en aanvreten. Bomen laten zich knuffelen en het ontkiemende basilicumplantje in de vensterbank hoort u geduldig aan wanneer u hem stiekem bemoedigend toespreekt. Hij denkt er op zijn manier het zijne van. Voor de plant zijn wij misschien niet meer dan de mier in de acacia of de orchidee-bevrijende bij. Wij zijn geen heersers of rentmeesters. Wij en andere dieren, zij het steedse of wilde, leven in permanente symbiose en co- evolutie met deze groene wezens. Terwijl wij dachten de plant een leuk plekje te geven, zet de plant ons dus in feite allemaal op onze plaats.